Naast het zenuwstelsel is ook het hormoonstelsel van belang. In het lichaam worden diverse hormonen geproduceerd door de klieren hypofyse, schildklier, bijschildklieren, alvleesklier, bijnieren en gonaden. Ik ga alleen in op de hormonen die een relatie hebben met stress.
Hypothalamus
De hypothalamus is een belangrijk regelcentrum die alle autonome en hormonale processen in het lichaam integreert. De hypothalamus is onderdeel van de tussenhersenen. De hypothalamus bevat regelcentra voor de werking van de hypofyse en het autonoom zenuwstelsel.
De hypothalamus scheidt het corticotropin realising hormoon (CRH of CRF) af en het hormoon arginine-vasopressine (AVP). Deze hormonen zorgen voor signalen richting de hypofyse en de bijnieren.
Hypofyse
De hypofyse staat in verbinding met de hypothalamus en wordt gestuurd door de hypothalamus door zenuwprikkels of door productie van hormonen. De hypofyse is opgebouwd uit drie kliertjes: een voorkwab en middenkwab (de adenohyopfyse) en een achterkwab (neurohypofyse). Alle drie de onderdelen zorgen voor de productie van belangrijke hormonen. Ik ga alleen in op de hormonen die worden geproduceerd door de adenohyopfyse, zoals de productie van adenocorticotroop hormoon (ACTH), dit hormoon zet de bijnierschors aan tot productie van glucocorticoïden, onder andere hydrocortison (cortisol). Cortisol is de tegenhanger van insuline, wat wordt geproduceerd door de alvleesklier.
Bijnieren
De bijnieren liggen gedeeltelijk bovenop en gedeeltelijk over de nieren heen. Elke klier bestaat uit twee delen: de bijnierschors en het bijniermerg.
Bijniermerg
Het bijniermerg produceert de hormonen adrenaline en noradrenaline. Samen zijn ze bekend als de ‘vecht- of vlucht’ hormonen, omdat ze het lichaam in staat stellen extra inspanning te verrichten om met gevaar of stress om te gaan.
Adrenaline heeft dezelfde werking als het sympathisch zenuwstelsel. Zij zorgt ervoor dat het lichaam in een actieve toestand geraakt door omzetting van glycogeen in glucose in de lever en in de spieren om de bloedglucosespiegel te laten stijgen, verder wordt het hartslagvolume verhoogd en stijgt de bloeddruk. De productie van noradrenaline beperkt zich tot vaatvernauwing en dus tot bloeddrukstijging.
Wanneer het gevaar of de stress over is, vermindert de adrenalineproductie en reageert het lichaam weer normaal.
Bijnierschors
De bijnierschors produceert een aantal hormonen, de steroïden, waarvan de meest belangrijke aldosteron en cortisol zijn.
Samen met de adrenaline zorgt de cortisol ervoor dat er voldoende glucose in het bloed beschikbaar komt en dat de energiereserves worden aangevuld. De cortisol zorgt er ook tijdelijk voor dat de weefselopbouw en voortplantingsfuncties op een laag pitje worden gezet. Dat betekent dat bijvoorbeeld het groeihormoon en geslachtshormonen worden afgeremd, en ook het immuunsysteem wordt aan banden gelegd.
Als het gevaar is geweken geeft de cortisol negatieve feedback en remt zijn eigen productie af. Dat betekent dat het parasympathisch systeem weer overwicht krijgt op het sympathisch systeem en het evenwicht wordt hersteld. De hippocampus speelt hierbij een belangrijke rol. Het beleefde gevaar, de stressoor wordt opgeslagen in de hersenen, te weten in het gedeelte amygdala. In nieuwe bedreigende situaties zijn het de amygdala en de hippocampus die het gevaar herkennen, zodat we opnieuw snel en gepast kunnen reageren doordat we de omstandigheden van de bedreiging herinneren, zodat we opnieuw de stresshormonen adrenaline en cortisol kunnen produceren.